Spacer ulicą Narutowicza w Lublinie

 
W okresie średniowiecza ulica Narutowicza była częścią drogi o ważnym znaczeniu politycznym i handlowym. Ten trakt prowadził do Krakowa - dlatego nazwany był traktem krakowskim.
W wieku XVI cześć traktu krakowskiego (dzisiejsza część ulicy Narutowicza) nazwany był ulicą Panny Marii. W 1822 roku nazwę ulicy zmieniono na Namiestnika (na cześć generała Zajączka) a póżniej na Namiestnikowską. W 1928 roku zmieniono nazwę ulicy na prezydenta Gabriela Narutowicza.
Mój spacer ulicą Narutowicza zaczęłam od Placu Wolności obok Pałacu Parysa.
Pałac Parysów powstał w drugiej połowie XVII wieku. Nazwa pochodzi od nazwiska jednego z właścicieli – Szczęsnego Parysa.
Stał się szybko miejscem wynajmowanym na publiczne bale i przedstawienia teatralne.
 

W miejscu tego dużego budynku mieszczącego dzisiaj Społem (wcześniej LSS) przed wojną znajdowała się kamienica, ze słynną wśród lubelskiej cyganerii artystycznej knajpą "Ojca Grudnia". Właścicielem był Jan Grudziński.
Towarzystwo, które tu przychodziło było naprawdę mieszane chociaż Grudzień często mówił, że do niego przychodzą "redaktorzy, artyści, nawet takie co przez radio przemawiają".  
Była to piwiarnia bez prawa sprzedawania wódki - właściciel nie chciał płacić wysokich podatków. Ale zaufani mogli napić się wyborowej podawanej w maszynce do kawy. A więc piło się filiżankami uwa
żnie obserwując drzwi czy czasem nie wejdzie glina. Zdarzało się, że Grudzień po kilku filiżankach czterdziestoprocentowej kawy, będąc bardzo
rozweselonym, wyrzucał część gości, ryglował drzwi od wewnątrz, mówiąc, że teraz będzie pił tylko z literatami.

W knajpie Ojca Grudnia" spotykało się nieformalne stowarzyszenie zawiązane na przełomie lat 1931/32 przez grupę lubelskich poetów. Zostało nazwane żartobliwie Lożą Wielkiego Uśmiechu.
 Ponieważ inicjatorem powstania tej grupy był Józef Czechowicz, więc on został wybrany Bratem Prezesem.

Tablica znajdujacą się na budynku Społem poświęcona rocznicy powstania tej instytucji. Przedstawia głównych tworców lubelskiego ruchu społdzielczości: Wandę Papiewską i jej brata Jana Hempla.

Nie wiedziałam o tym nowym ministerstwie. W pałacu Parysa od strony budynku Społem znajduje się siedziba Ministerstwa Śledzia i Wódki - miejsce dla którego inspiracją są czasy PRL-u.

Niedaleko ministerstwa znajdują się mała ulica Wróblewskiego; przy tej ulicy za bramą na małym podwórku znajduje się zabytkowa drewniana oficyna. Zaglądam tam za każdym razem gdy jestem w Lublinie i nie widzę aby ta drewniana oficyna była chociaż trochę odnowiona; szkoda aby coś złego z nią stało się.



Nautowicza 4 - Biblioteka im. Hieronima Łopacińskiego. Gmach tego budynku powstał przez połączenie dwóch dawnych popijarskich oficyn z nowym budynkiem (było to w latach 1935-1939). Od 1915 roku w obu oficynach mieściło się Muzeum Lubelskie i od 1939 roku także Biblioteka Publiczna im. Hieronima Łopacińskiego
W czasie wojny w pomieszczeniu bibliotecznym Muzeum Lubelskiego przy ul. Narutowicza 4, ukryte w skrzyni tworzącej rodzaj lady z książkami znajdowały się obrazy Jana Matejki: Bitwa pod Grunwaldem i Kazanie Skargi.
W ten sposób zabezpieczono te cenne dzieła przed zniszczeniem i Niemcami, którzy poszukiwali Bitwy pod Grunwaldem, nawet wyznaczając wysoką nagrodę za wskazanie miejsca gdzie ten obraz jest przechowywany.
 

Narutowicza 15/Kapucyńska 6 - w tej narożnej kamienicy w latach 1932-1949 mieściło się Prywatne Żeńskie Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcące Wacławy Arciszowej.
Budynek jest udekorowany popiersiami wielkich polskich romantyków.



W roku 1886 nastąpiło otwarcie reprezentacyjnego Teatru Miejskiego przy ulicy Namiestnikowskiej (obecnie Narutowicza). Ten nowy teatr zwany był Teatrem Wielkim a obecnie nosi imię teatru Juliusza Osterwy.
Zastąpił on mały Teatr Stary który był na Starym Mieście w Lublinie. 

 Ciekawostki o teatrze Osterwy (z Ośrodek „Brama Grodzka ‐ Teatr NN”):

*Teatr w Lublinie został zbudowany jako czwarty w kraju (po teatrze w Krakowie, Warszawie i Poznaniu). Tutaj także 12 sierpnia 1944 roku odbyła się pierwsza premiera teatralna w wyzwolonej Polsce (Moralność pani Dulskiej).

*1 września 1939 roku – w dzień inauguracji nowego sezonu komedią "Dlaczego zaraz tragedia? "– teatr był wypełniony po brzegi mimo wybuchu wojny.

*Ten pierwszy teatr Rzeczypospolitej został upaństwowiony jako ostatni w kraju (1949).

*Juliusz Osterwa występował na deskach teatru w latach 1915–1933. Oprócz niego występowali tu także m.in.: Stefan Jaracz, Ludmiła Pawłowa, Hanka Ordonówna, Stanisława Wysocka.

*Teatr wybudowano w całości z funduszy ludności lubelskiej. Udziały Spółki Cywilnej Teatr Lubelski (która zainicjowała budowę) wykupili w większości przemysłowcy i ziemianie lubelscy, a w skromniejszym zakresie przedstawiciele inteligencji oraz kupcy.


Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny Zwycięskiej - Gotycka światynia z początku XV wieku, fundacja króla Władysława Jagiełły z cennymi malowidłami z XVII wieku przedstawiającymi życie św.Brygidy, patronki klasztoru.




Gimnazjum Lubelskie odgrywało ważną rolę w życiu umysłowym Lublina. Wiele znanych osób związanych jest z tą szkoła o czym świadczą tablice pamiątkowe znajdujące sie na murach szkoly.

Można tu wymienić m.in Józefa Skłodowskiego, dziadka Marii Curie Skłodowskiej, Bolesław Prus, Julia Hartwig, Anna Kamieńska, Hanna Malewska, Anna Szternfinkiel...

Na murze budynku znajduje się jeszcze jedna tablica, już nie związana z pisarzem czy poetą. Tablica ta upamiętnia pierwszą akcję ekologiczno- artystyczną która miała miejsce w Polsce. Był to "Ból Tomka Kawiaka"  

"Tomek zobaczył kiedyś przystrzyżone przez zieleń miejską, Miejskie
 Przedsiębiorstwo Zieleni, ucięte do wysokości kikuta drzewa na Narutowicza.
 Przycina się [drzewa] po to, żeby one nie strzelały w górę, tylko żeby szły jakby w boki... A on z tego wymyślił...tę akcję. No i ona miała piorunujący efekt, bo ten cały szereg drzew od Teatru Osterwy przez Narutowicza, co najmniej do Okopowej, jeśli nie dalej, obandażował po prostu tam, gdzie to drzewo zostało poranione. I nazwał to „Ból Tomka Kawiaka”. Prosta jak drut nazwa.
A potem po iluś tam latach powstało coś takiego, że zaczęli interesować się też na świecie czymś takim jak sztuka ekologiczna." (Andrzej Molik - Ośrodek Brama Grodzka Teatr NN)

Jedna z moich ulubionych kamienic  - Narutowicza 25: z piekną secesyjną bramą i balkonami



 

Narutowicza 19 - jest to pierwszy budynek po stronie lewej (przed Teatrem Osterwy, na zdjeciu).

Na podwórzu tej kamienicy znajdował się zakład fotofraficzny Edwarda Hartwiga, który przejął go po ojcu Ludwiku na początku lat trzydziestych i pracował w nim do września 1939 roku. Zakład ten mieścił się w drewnianym budynku w tzw "budzie".
Wejście na podwórze przez główną bramę jest niedostępne, zamknięte, domofon. Było otwarte wejście od strony Narutowicza 19a; i tu na malym podwórzu znalazłam małą przybudowkę i klon obok. Julia Hartwig w czasie swojego spaceru po ważnych miejscach dla niej w Lublinie (maj 2006 rok) - powiedziała, że "to jest to miejsce"; mimo, ze klon był dość młodym drzewem.


Narutowicza 23 - tu mieszkała rodzina Hartwigów. Julia chodziła do gimnazjum znajdującego się naprzeciwko. "To było duże mieszkanie, trzypokojowe, dwa z nich wychodzily na ogród".

Narutowicza 27 - w tej kamienicy jesienią 1916 roku mieszkała Maria Dąbrowska. l ponownie jak poprzednio, drzwi zamknięte, nie mogłam zobaczyć podwórka i klatki schodowej.

 

Kamienica Narutowicza 20


Kamienica Narutowicza 22 o szczególnie bogatej dekoracji zaprojektowana przez Henryka Paprockiego. Pięciokondygnacyjna kamienica została zbudowana w latach 1907-1911 i była jedną z najwyższych budowli ówczesnego Lublina.

Najbardziej rozpoznawalnym elementej tej kamienicy są dwa posągi atlantów wspierające sklepienie w bramie. Na elewacji od strony ul. Narutowicza na wysokości pierwszego i drugiego piętra znajduje się wykusz. A także okna są bogato ozdobione i budynek jest zwieńczony attyką.


Fontanna z wizerunkami koziołków; rzeźbę te wykonal Tomasz Kawiak - Tomek ten od "Bólu Tomka Kawiaka" (wpomniany przy Gimnazjum).

Tomek Kawiak - pseudonim artystyczny “Tomek” (ur.1943 w Lublinie) – artysta malarz i rzeźbiarz, mieszkający we Francji, autor wielu happeningów artystycznych: "Ból Tomka Kawiaka" (1970), od 1976 r. prowadzi światową akcję "BRICKWORK", od 1997 roku realizuje swój projekt "Długa Droga Dżinsów".


 

Ośrodek „Brama Grodzka ‐ Teatr NN”

Tomasz Pietrasiewicz - Żmigrod i okolice, przewodnik Teatru NN

Gra Miejska "Odkryj Sekrety ulicy Narutowicza" - PTTK Lublin