Dzielnica Bronowice w Lublinie - historia, teraźniejszość, murale...

W 1342 roku króla Kazimierza Wielki sprzedał wieś Bronowice za 140 grzywien praskich wójtowi Franczkowi, mieszczaninowi z Moguncji. Odtąd osada ta była własnością kolejnych wójtów lubelskich. Bronowice aż do roku 1868 były wsią miejską.
Bronowice to południowo-wschodnia część Lublina, a dwie rzeki: Bystrzyca i Czerniejowka są granicą między tą czescią miasta i centrum.

Na II połowę XIX wieku przypada znaczny rozwój Bronowic pod względem przemysłowym. Bezpośredni wpływ na to miało otwarcie w roku 1877 linii kolejowej zapewniającej połączenie Lublina z Warszawą i Kowlem.

Widok z mostu na Alei Unii Lubelskiej na kładkę nad Bystrzycą

Widok z kładki nad Bystrzycą w kierunku rzeźb

Latem 2019 roku na terenie jednej ze szkół dzielnicy Bronowice w Lublinie odbył się plener rzeźbiarski podczas którego artyści tworzyli prace inspirowane Lublinem oraz historią naszego miasta.
Ten plener artystyczny zorganizowany był przez Pracownię Sztuki Zaangażowanej Społecznie Rewiry. Wszystkie rzeźby były później prezentowane na terenie dzielnicy oraz przy bulwarze nad Bystrzycą. Jak podawano, mają przetrwać nawet 15 lat.
Efektem tego pleneru było kilka drewnianych postaci które pojawiły się przy bulwarze nad rzeką Bystrzycą. Niestety, rzeźby te były dwukrotnie dewastowane. Aktualnie, cztery rzeźby stoją przy bulwarze nad Bystrzycą.

Można tu zobaczyć: człowieka ze starym aparatem fotograficznym; Jest też postać Biernata z Lublina i koziołek z gitarą, czwartej osoby nie rozpoznaję.

Rzeźba koziołka z gitarą - rzeźba przedstawia napis "Lublin" w kształcie stylizowanych bloków, na których stoi koziołek z gitarą. Poniżej jest napis „Specjalista od wzruszeń”.

✬ ✬ ✬ ✬ ✬ ✬

Park miejski, zwany Bronowickim, jest położony za rzeką Czerniejówką - to niewielki, ale drugi pod względem wieku w park mieście. Powstał w 1869 roku i nazwany był Foksal od nazwy kawiarni stojącej na jego skraju, stając się jedną z największych atrakcji Lublina. Orkiestra wojskowa, grywająca w tym ogrodzie wieczorami, przyciągała tutaj ludzi.

Bronowice słynęły z doskonałej źródlanej wody o własnościach leczniczych. Odkryto je na na poczatku wieku XIX nad rzeką Czerniejówką. Powstały tu publiczne łazienki, których twórca był Tomasz Baliński. W 1926 roku te publiczne łazienki przekształcono w Łaźnię Miejską - przy parku Bronowickim wybudowano budynek łaznii zaprojektowany przez architekta Bohdana Kelles-Krauzego. Korzystali z nich mieszkańcy Starych Bronowic, których domy nie miały łazienek i kanalizacji. W budynku dawnej łaźni obecnie mieści się hotel "Lwów".

Bronowicka 3a - Ogrzewalnia dla bezdomnych kobiet

Park Bronowicki

✬ ✬ ✬ ✬ ✬ ✬

Na początku wieku XX wieku Bronowice znacznie zmieniły swój krajobraz stając się dzielnicą przemysłową. To mogło być przyczyną, że Henryk Sachs, właściciel ziemski sprzedał w tym czasie swój folwark, po minimalnej cenie, z przeznaczeniem pod budowę świątyni. Ofiarował też na rzecz parafii własny dwór z zabudową gospodarczą. W miejscu tym w latach 1930–1938 powstał nowy kościół, pod wezwaniem Świętego Michała Archanioła; kościół murowany, autorstwa wybitnego wówczas architekta Oskara Sosnowskiego. Dwór Sachsa później mieścił plebanię tego nowopowstałego kościoła.

Pozostałości zespołu dworskiego na Bronowicach - Dworek Sachsów, były dom parafialny kościoła Michała Archanioła; wybudowany w latach 1900–1902, remontowany w 1970 roku.

Po przekazaniu ziemi w Bronowicach na cele koscielne, w 1910 roku Henryk Sachs kupił posiadłość w Abramowicach. W Abramowicach znajduje się kolejny dworek Sachsów, aktualnie pięknie odnowiony. I tu, on i jego rodzina zrobili wiele dla lokalnej społeczności. Opowieści o Sachsach przetrwały głównie w przekazach ustnych ludzi, którzy ich poznali i opowiedzieli o tym następnym pokoleniom.

✬ ✬ ✬ ✬ ✬ ✬

Na II połowę XIX wieku przypada znaczny rozwój przedmieścia pod względem przemysłowym. Bezpośredni wpływ na to miało otwarcie w roku 1877 linii kolejowej łączącej Lublin z Warszawą i Kowlem.

Na poniższych dwóch zdjęciach widać rzekę Czerniejówke wpadającą do Bystrzycy. W widłach tych dwóch rzek, nieopodal mostu na Bystrzycy ( gdzie stoi obecnie duży budynek Centrum Handlowego Gala) w 1900 roku wzniesiony został jeden z największych i najważniejszych zakładów przemysłowych Lublina - "Fabryka Maszyn, Narzędzi Rolniczych i Odlewnia Żelaza” Wacława Moritza. Grunt został wzmocniony potężnymi, dębowymi palami. Stanęły tam wkrótce nowe obiekty fabryczne, zbudowane z czerwonej cegły. Wcześniej zakład ten mieścił się na Krakowskim Przedmieściu.

Innym bardzo ważnym zakładem, i największym, w dzielnicy Bronowice były Zakłady Mechaniczne E.Plage i T.Laśkiewicz, wybudowane w latach 1899–1902 - późniejsza fabryka samolotów i pierwsza polska wytwórnia lotnicza.
Po 1920 zakład zaczął produkować samoloty i pierwszy samolot (niestety nieudany) wzbił sie w powietrze 19 czerwca 1921 roku.
Zakład Plage i Laśkiewicz produkował samoloty w latach 1921 - 1935 (od 1928 roku były to własne konstrukcje pod nazwą Lublin). W roku 1935 nastapiła nacjonalizacja zakładu.
Zakład ten był bardzo ważny miejscem nie tylko dzielnicy i miasta, ale także w kraju. W czasie II wojny pierwszy atak lotniczy na Lublin nastąpił 2 września 1939 roku i głównym celem była Lubelska Wytwórnia Samolotów (dawne zakłady Mechaniczne E.Plage i T. Laśkiewicz).
W czasie okupacji Niemcy utworzyli na terenie fabryki obóz "Flugplaztz". Na początku w 1939 roku, dla polskich jeńców wojennych, a następnie dla ludnosci żydówskiej.

Na budynku Wrońska 2 znajdują się dwie tablice mówiące o historii tego miejsca.

*Zaklady Mechaniczne E. Plage iT. Laśkiewiecz.
Budynek ten był częścią zabudowy powstałej w 1921 roku fabryki Emila Plagego i Teofila Laśkiewicza, która produkowała pierwsze w Polsce samoloty.
Konstruowanym tu pod kierunkiem inż. Jerzego Rudlickiego płatowcom nadawano nazwę Lublin. W 1935 roku zakłady zostały upaństwowione przemianowane na Lubelską Wytwórnię Samolotów, która działała do 1939 roku.

*Flugalatz - obóz pracy na dawnym lotnisku.
Podczas okupacji niemieckiej na terenie pofabrycznego lotniska istniał obóz pracy dla Żydów oraz, początkowo, niewielkich grup Polaków. W latach 1942-1943, w ramach realizowanego przez III Rzeszę planu eksterminacji Żydów (Aktion Reinhardt), miejsce to było glówną sortownią mienia pomordowanych w nazistowskich obozach zagłady w Bełżcu, Sobiborze i Treblince.
3 listopada 1943 r. żydowskich więźniów Flugplatzu rozstrzelano w obozie koncentracyjnym na Majdanku.

Obecnie na miejscu dawnej fabryki samolotów, która po wojnie była przekształcona w Lubelskie Zakłady Naprawy Samochodów, pojawiły się nowe osiedla. Zakład Naprawy Samochodów w 1980 roku zorganizował strajk (a także inne zakłady Lubelszczyzny). Strajk ten wyprzedził strajk w stoczni gdańskiej i powstanie Solidarności. Pomnik "lubelskiego lipca 1980" przypomina te wydarzenia.

Murale w dzielnicy Bronowice

Przy skrzyżowaniu ulic Łęczyńskiej i Fabrycznej w Lublinie, ustawiona została rzeźba Bronx. Witana ona osób wjeżdżających czy też wchodzących do dzielnicy Bronowice. Napis nawiązuje do potocznej, slangowej nazwy dzielnicy.