Ze szkoły wyniosłam poczucie godności obywatelskiej,
co dziś wydaje się zamierzchłym przeżytkiem,
i umiejętność współżycia z otoczeniem...
Julia Hartwig
Ważną rolę w życiu umysłowym Lublina odgrywało Gimnazjum Lubelskie. Gmach gimnazjum na ulicy Narutowicza powstał w latach 1857-1859, dzięki staraniom Józefa Skłodowskiego, dziadka Marii Curie Skłodowskiej, który był jednym z jego pierwszych dyrektorów.
Budynek Gimnazjum Męskiego w Lublinie, około 1900 roku
Józef Skłodowski był dobrym pedagogiem, szanowanym i lubianym przez uczniów. Będąc wielkim miłośnikiem przyrody organizował i sam prowadził wycieczki uczniów poza Lublina (Sławinek, Dziesiąta, Dąbrowica). Szczególną była wycieczka do Dąbrowicy leżącej w odległości 10 km od miasta - tu znajdowały się ruiny zamku Firlejów. Była ona zorganizowana na początku maja 1855 roku dla trzech najstarszych klas gimnazjum. Ponad stu uczniów maszerowało z chorągiewkami, a pan dyrektor szkoły był na czele tej grupy. "Gdy tylko "kohorta" uczniowska znikła w polu, wyzwolona od nacisku politycznego władzy zaborczej w warunkach pełnej swobody rozległy się pieśni narodowe. Zaintonowano i śpiewano chorał Ujejskiego "Z dymem pożarów", a następnie "Jeszcze Polska nie zginęła". Wszyscy czuli się wówczas Polakami a ten mały skrawek wolnej ziemi w ich umysłach urastał do symbolu niepodleglej Polski."
W 1862 roku Józef Skłodowski musiał odejść wcześniej na emeryturę, gdyż władzom nie podobało się, że nie tłumił rewolucyjnego nastawienia wśród młodzieży.
Gimnazjum męskie mieściło się w tym budynku do czasów odzyskania niepodległości.
Józefowi Skłodowskiemu
Dyrektorowi Gimnazjum Lubelskiego
w latach 1851-1862,
wybitnemu pedagogowi i patriocie
Inicjatorowi budowy tego budynku
Dziadkowi patronki uniwesytetu
w 140 rocznicę budowy
Józef Skłodowski był nauczycielem Bolesława Prusa, gdy ten zaczynał swoją początkową edukację - a miało to miejsce w Szkole Realnej, która mieściła się w gmachu pojezuickim (obecnie Archiwum Panstwowe) w Lublinie.
Bolesław
Prus: "Tu za katedrą, w gmachu pojezuickim, zaczęto od pierwszej klasy realnie kształcić mój umysł i uszlachetniać serce, miałem honor zawrzeć "znajomość" ze śp. Dyrektorem Skłodowskim, dziadem p.Curie Skłodowskiej". "...sędziwy staruszek często sadzał mnie do kozy, chociaż trudno wymienić pedagoga, który by w sposób równie poufny mnie traktował mojej godności osobistej".
Bolesław Prus (Aleksander Głowacki) po zwolnieniu z więzienia za udział w powstaniu styczniowym uczęszczał do Gubernialnego Gimnazjum Lubelskiego. Szkołę ukończył 30 czerwca 1866 roku z wynikiem celującym, otrzymując upragnione świadectwo maturalne.
Absolwentami tej szkoły (rocznik 1866) byli także późniejsi znani twórcy:
Aleksander Świętochowski - powieściopisarz i redaktor,
Julian Ochorowicz (pseudonim Julian Mohort) - filozof, psycholog i poeta;
pierwowzór Ochockiego w Lalce Bolesława Prusa,
Wacław Nałkowski - polski geograf, pedagog, publicysta i działacz społeczny. Ojciec Zofii Nałkowskiej.
W latach 1864-1866 językiem wykładowym w gimnazjum pozostawał w znacznym stopniu język polski. W 1866 roku władze carskie zabroniły nauczania w języku polskim.
✵ ✵ ✵ ✵ ✵ ✵
Andrzej Strug (Tadeusz Gałecki) był uczniem Gimnazjum Lubelskiego
w latach 1883–1893.
✵ ✵ ✵ ✵ ✵ ✵
W tym budynku w latach
1933-1939
była siedziba Gimnazjum
im. Unii Lubelskiej,
w którym uczyły się
wybitne pisarki i poetki:
Julia Hartwig
Anna Kamieńska
Hanna Malewska
Anna Szternfinkiel
W budynku Gimnazjum Lubelskie na ulicy Narutowicza w latach 1933-1939była siedziba Gimnazjum im. Unii Lubelskiej. W roku 1939 Gimnazjum to oficjalnie przestało istnieć, ale przez okres wojny odbywały się tu tajne komplety.
Anna Langfus (z domu Anna Regina Szternfinkiel, 1920-1966) - powieściopisarka i dramaturg. Po wojnie mieszkała we Francji gdzie była uznana jak pisarka francusko-języczna. Za powieśc "Bagaże z piasku" otrzymała najważniejszą nagrodę literacką we Francji - Nagrodę Goncourt.
W Polsce praktycznie nieznana.
Hanna Malewska (1911-1983) - polska pisarka, autorka powieści historycznych; redaktor naczelny miesiecznika "Znak"
Anna Kamieńska (1920-1986) - polska poetka, pisarka; była tłumaczką i krytykiem literackim, autorką wielu książek dla dzieci i młodzieży.
Julia Hartwig (1921-2017) urodzona w Lublinie, tutaj też spędziła dzieciństwo i młodość; polska pisarka, poetka i tłumaczka uważana za jedną z najważniejszych poetek polskich.
O swoim czasie szkolny w Gimnazjum im. Unii Lubelskiej powiedziała:
Aktywnym ośrodkiem życia była […] moja ówczesna szkoła Gimnazjum imienia Unii Lubelskiej, uważane za najlepszą żeńską szkołę średnią w Lublinie. […] cały mój fundament humanistycznych zainteresowań wywodził się właśnie stamtąd, ze szkoły. […] Ze szkoły wyniosłam poczucie godności obywatelskiej, co dziś wydaje się zamierzchłym przeżytkiem, i umiejętność współżycia z otoczeniem . W szkolnych latach dużo jeździliśmy z nauczycielką, wnuczka słynnego doktora Tytusa Chałubińskiego - to do Wilna, to do Kamieńca. Urządzaliśmy z koleżankami grupowe wycieczki z plecakami, zwiedzałyśmy Mazury, puszczę Białowieską.
Wnuczka słynnego doktora Tytusa Chałubińskiego - to profesor Aniela Chałubińska (1902-1998), która po uzyskanie tytułu doktora w 1926 roku na Uniwersytecie Jan Kazimierza we Lwowie podjęła prace jako nauczycielka geografii w Prywatnym Żeńskim Gimnazjum sióstr Urszulanek w Lublinie.
W tym samym roku zaczęła też pracę pedagogiczną w Gimnazjum Żeńskim im. Unii Lubelskiej - i tu pracowała najdłużej bo do wybuchu II wojny światowej. Po wojnie wróciła na krótki czas do Gimnazjum im. Unii Lubelskiej. W roku 1945 rozpoczęła pracę na nowo powstałym Uniwersytecie Marii Curie Sklodowskiej.
Podobnie jak uczennice Gimnazjum im. Unii Lubelskiej, miałam szczęście być studentką profesor Anieli Chałubińskiej. Były to jej ostatnie lata na uniwersytecie, a moje pierwsze lata studiów.
Obecnie w budynku na ulicy Narutowicza, gdzie mieściło się Gimnazjum Lubelskie i Gimnazjum im. Unii Lubelskiej znajduje się Wydział Pedagogiki i Psychologii UMCS.
Ośrodek "Brama Grodzka - Teatr NN"
Richard Kucha - Gimnazja rządowe męskie i żeńskie w Lublinie w okresie przejściowym (1864-1872)
Józef Skłodowski - Dyrektor Gimnazjum Gubernialnego w Lublinie - Sadurczykus Times, Grudzień 2016
Tadeusz Wilgat - Profesor Aniela Chałubińska (w 90-lecie urodzin) - artykuł w Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska, Section B, Vol.44/45 (1989/19
