Bazylika
i Klasztor św.Franciszka z Asyżu jest jednym z najstarszych i najwspanialszych
zabytków Krakowa. Ten wczesnogotycki kosciół został ufundowany przez
księcia Bolesława Wstydliwego. Początki jego sięgaja lat 1237-1269. Kosciół Franciszkanów jest jedną z pierwszych ceglanych budowli Krakowa.
W
czasie swojej długiej historii kosciół był wielokrotnie przebudowywany i
rozbudowany. W 1850 roku w czasie pożaru Krakowa spłonęła znaczna część
budynku kościelnego a wnętrze kościoła zostało całkowicie zniszczone.
Kościół został odbudowany i Stanisław Wyspiański, genialny i niezwykly artysta okresu secesji, zaprojektował przepiękne polichromie i witraże w tym kościele.
Ołtarz główny w
prezbiterium pochodzi z 1861 roku i przedstawia
"Glorię św. Franciszka". Po obu stronach ołtarza w oknach znajdują się
kolorowe
witraże (wykonane w latach 1897-1902) oraz polichromie projektu Stanisława Wyspiańskiego. Przedstawiają one cztery żywioły oraz postacie św. Franciszka i bł. Salomei.
Dwa witraże po lewej strony prezbiterium przedstawiają żywioł Ognia (widać płomienie ognia a także czerwień kwiatów).
Dwa witraże po prawej strony przedstawiają żywiołu Wody, co symbolizują kwiaty jezior i rzek: irysy, lilie wodne.
Te cztery witraże we wspaniały sposób powtarzają kształt gotyckich okien.
Madonna z Dzieciątkiem
Nawa główna kościoła - widok w kierunku głównego, zachodniego wejścia.
Nad
głównym wejściem znajduje się monumentalny witraż „Bóg Ojciec wydobywający świat z chaosu". Witraż ten nazywany jest również
„Stworzenie świata”, „Bóg Ojciec" lub Stań się”.
Do tego obrazu pozował wuj artysty - brat jego matki, powstaniec styczniowy, Adam Rogowiecki. On to pod koniec swojego życia został dziadem proszalnym, czyli żebrakiem.
"Wyspiański mimo choroby brał również udział w pracach nad praktycznym wykonaniem witraży. We wrześniu 1898 r. przez blisko dwa tygodnie czuwał w Innsbrucku nad wykonaniem franciszkańskich witraży w renomowanej firmie".*
Szkło z Innsbrucku było specjalne i dawało różne odcienie barw w zależności od pogody, pory
dnia i nasłonecznienia.
Nawa główna kościoła Franciszkanów w Krakowie została ozdobiona polichromią autorstwa Stanisława Wyspiańskiego, widać tu kwiaty i elementy geometryczne.
Sklepienie w kościele jest piękne; całe w kolorze szafiru i ozdobione licznymi złotymi gwiazdami i płatkami śniegu
I kwiaty... cudowne kwiaty, gdziekolwiek się spojrzy - kwiaty!
Malowidla młodopolskie Stanisława
Wyspiańskiego tworzą bajeczny i niezwykly klimat wnętrza kościoła – artysta zaprojektował wspaniałe secesyjne polichromie.
Na ścianach znajdują się typowe
małopolskie kwiaty: lilie, maki, dziewanny, nasturcje, bratki, mlecze,
niezapominajki, słonecznik oraz pelargonie, czyli tzw. krakowiaki. Wyspiańskiego wzorował je na swoim zielniku.
Część polichromii pokrywająca ściany nawy została wykonana po 1900 roku przez malarza Tadeusza Popiela. Przyczyną było nie całkowite zaakceptowanie pojektu Wyspiańskiego przez zleceniodawców. Tadeusz Popiel zaprojektował także atrakcyjne witraże w nawie z motywami kwiatowymi.
Tadeusz Popiel - uczeń Jana Matejki, studiował w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Tworzył
głównie obrazy o tematyce religijnej i historycznej, ale był także
autorem scen rodzajowych, portretów i pejzaży. Współpracował z
Wojciechem Kossakiem i Janem Styka przy realizacji "Panoramy
Racławickiej".
"Praca
Wyspiańskiego nad wystrojem kościoła Franciszkanów obfitowała w okresy
wzlotów i załamań. Nie były one powiązane z brakiem koncepcji. W
projekcie Wyspiańskiego główny motyw stanowiły stylizowane kwiaty
(rumianki, słoneczniki, bławaty, maki, kąkole, dziewanny,
niezapominajki, jaskry, fioletowe wyki polne, błękitne dzwoneczki leśne). Chwile załamania pojawiały się co parę tygodni i były powiązane z
kłopotami w realizowaniu pełnej, zaplanowanej artystycznej wizji i
trudnościami w uzyskaniu od OO Franciszkanów zapłaty. "Kościołem zamiast
się cieszyć maltretuję się coraz zupełniej i coraz gruntowniej.
Przeszkadzano mi ciągle, dzisiaj już mam spokój całkowity, ale też
najważniejsze idee są zabite i zdruzgotane lub zwichnięte. Ledwo mię co
zatem cieszy". W liście do Rydla skarżył się: „Kochany Lucku, imaginuj sobie ptaków nie może być w kościele OO Franciszkanów"".*
✮ ✮ ✮ ✮ ✮ ✮ ✮ ✮ ✮ ✮
Kaplica Męki Pańskiej - dla tej barokowej kalicy czternaście obrazów stacji drogi krzyżowej namalował w latach 1933-1946 inny wybitny artysta okresu Młodej Polski - Józef Mehoffer
✮ ✮ ✮ ✮ ✮ ✮ ✮ ✮ ✮ ✮
Kaplica Matki Boskiej Bolesnej - wydzielona z krużganków klasztornych w 1879 roku.
W barokowym ołtarzu znajduje się obraz Matki Boskiej Bolesnej z początku XVI wieku, który jest kopią obrazu z XV wieku. Obraz ten jest powszechnie nazywany Matką Boska Smętna.
Piękne polichromie wnętrza tej kaplicy wykonali Piotr Niziński i Stefan Matejko (bratanek Jana Matejki).
✮ ✮ ✮ ✮ ✮ ✮ ✮ ✮ ✮ ✮
Piękna nowa zakrystia
Aktualnie w bazylice franciszkanów trwają prace konserwatorskie związane z kompleksowym odnowieniem wnętrza bazyliki.
W ramach tych prac konserwatorzy zajmują się nawą główną świątyni wraz z historycznym wystrojem wnętrza. Prace konserwatorkich będą trwały do końca października 2025 roku.
* Wykład
inauguracyjny wygłoszony przez prof. dr hab. Jacka Popiela w Akademii
Sztuk Pięknych im. Jana Matejki, 3 X 2017 r.,
