Zabytkowe wille w Nałęczowie
Zabytkowe wille można znaleźć na kilku ulicach miasteczka, ale szczególnym miejscem jest reprezentacyjna Aleja Lipowa. Piękne wille znajdujące się przy tej ulicy pochodzą z końca XIX i początku XX wieku. Wiele z tych domów niewiele zmieniło się, są pięknie wkomponowane w otaczając zieleń.
✮ ✮ ✮
*Willa Różana, Aleja Lipowa 8 - była własnością Adama i Walentyny Nagórskich, rodziny znanej z działalności społecznej, oświatowej i patriotycznej. Walentyna Nagórska była animatorką teatru amatorskiego, który wystawiał Harde dusze wg Elizy Orzeszkowej, Wesele Stanisława Wyspiańskiego, Fircyk w zalotach Feliksa Zabłockiego. W sztuce Henryka Sienkiewicza Czyja wina w roli Leona wystąpił Żeromski. W domu państwa Nagórskich odbywały się wieczory literackie i wieczornice. Bywali tu m.in. Bolesław Prus, Stefan Żeromski, Gustaw Daniłowski, Michał Elwiro Andriolli, Zofia Nałkowska, Władysław. Tatarkiewicz. Z inicjatywy Walentyny Nagórskiej w 1924 roku, w pałacu Małachowskich wmurowano tablicę poświęconą Bolesławowi Prusowi. Henryk Siemiradzki uwiecznił jej wizerunek w postaci jednej z muz w scenie alegorycznej, na kurtynie Teatru Słowackiego w Krakowie. Od 2006 roku willa jest własnością Stanisława i Barbary Burzyńskich i jest pięknie odrestaurowana. Obecnie mieści się tu pensjonat i kawiarnia.
✮ ✮ ✮
*Willa pod Matką Boską, Aleja Lipowa 16 - należy do grupy willi w stylu włoskim, wzniesiona około 1896 roku dla Edmunda Raciborskiego, miłośnika twórczości Bolesława Prusa. Pisarz spędził tu kilka sezonów, o czym informuje pamiątkowa tablica. W głębi ogrodu (dziś poza posesją) mieścił się domek letniskowy, zbudowany dla wygody pisarza i jego rodziny. To miejsce upodobało sobie wielu pisarzy i artystów m.in. Ewa Szelburg-Zarembina, Maria Kuncewiczowa; tutaj odbywały się spotkania autorskie i wernisaże. Bywał Tadeusz Staich, poeta, animator kultury podhalańskiej. W księdze pamiatkowej znajdziemy autografy Czesława Miłosza, Williama Whartona, Ryszarda Kapuścińskiego. Obecnie w willi funkcjonuje pensjonat i Kawiarnia Ewelina. Częstym gościem jest prof. Maria Szyszkowska i jej mąż Jan Stępień, poeta i rysownik.
✮ ✮ ✮
Willa Aniela, Aleja Lipowa 24 wybudowana w latach 1903-1908; jej właścicielką była Franciszka Walicka. W czasie wojny działał tu Urząd Gminy. Jeszcze kilka lat temu znajdowała się tutaj siedziba Krajowego Ośrodka Apostolstwa Ruchu Trzeźwości im. św. Maksymiliana Kolbego. Obecnie prywatna własność.
✮ ✮ ✮
Willa Zofijówka, Aleja Lipowa 39 - wybudowana w latach 1890-1893 przez Millerów z Lublina.
✮ ✮ ✮
*Willa Tolin, Aleja Lipowa 37 - ładny przykład eklektycznego budownictwa willowego. Zbudowana dla lekarza okulisty, Józefa Talko. W 1905 roku zamieszkała tu wychowanicaFortunata Nowickiego - Faustyna Morzycka (ps. Szczęsna), pisarka, nauczycielka, bliska współpracownica Stefana Żeromskiego w Towarzystwie Oświatowym „Światło". W części willi prowadziła dwuklasową szkołę dla dzieci z nizin społecznych oraz teatrzyk amatorski. Wcześniej także zajmowała sie tajnym nauczaniem o czym wspominał Stefan Żeromski w Dziennikach. Latem w willi mieszkała, korzystająca z zabiegów hydropatycznych, żona Bolesława Prusa, Oktawia z Trembińskich. Pisarz zamierzał zakupić willę, ale do transakcji nie doszło. Obecnie mieści sie tu Zakład Opiekuńczy.
✮ ✮ ✮
*Willa Biały Dworek, Aleja Lipowa 31 - zbudowany przez Władysława Bończę Truszkowskiego, powstańca styczniowego, zesłańca na Sybir. Na początku XX wieku jego córki, Jadwiga i Helena, prowadziły w willi konspiracyjne nauczanie. Z jedną z sióstr, Jadwigą, Oktawia Rodkiewiczowa próbowała wyswatać Stefana Żeromskiego. Starania te nie odniosły skutku ponieważ Żeromski zakochał się w swatce. Rozterki sercowe i literacki portret skromnej panienki Jadwini odnajdziemy na kartach jego Dzienników. Z panną Truszkowską chciał żenić się Konrad Chmielewski jr, jednak do małżeństwa nie doszło. Panny Truszkowskie od 1 września 1915 roku prowadziły tu prywatną, czteroklasową szkołę
elementarną, słynąca z wysokiego poziomu nauczania. Własność prywatna
✮ ✮ ✮
Willa Doktorska, Aleja Lipowa 29 - wybudowana w 1914 roku przez doktora Mariana Jakowskiego według projektu Stefana Stępkowskiego.
✮ ✮ ✮
Willa Zielona "Nagórze", Aleja Lipowa 27 stanowi typowy dla Nałęczowa, przykład drewnianej architektury uzdrowiskowej w typie szwajcarskim. Wybudowana była pod koniec XIX wieku (prawdopodobnie w 1882 roku) na terenie obszernej parceli przy Al. Lipowej dla ówczesnego właściciela Józefa Nagórskiego.
Przez wiele lat willa była własnością rodziny Bulzackich, a nastepnie Piechów, których spadkobiercy są aktualnymi właścicielami.
Od początku swojego istnienia w willi odbywały się spotkania kulturalne (wieczory poezji i koncerty fortepianowe oraz śpiewano
pieśni patriotyczne). Bywali tu m. in. Bolesław Prus i Stefan Żeromski.
Tradycja ta jest kontynuowana, w formie różnego rodzaju spotkań
okolicznościowych organizowanych przez tzw. „Zabytkowe Podziemia”.
✮ ✮ ✮
Kapliczka z figurą Św. Michała Archanioła, Aleja Lipowa. Dolna część kapliczki wyglada jak sarkofag. W górnej części znajduje się rzeźba Św. Michała Archanioła depczącego diabła. Kapliczka powstała prawdopodobnie na przełomie XVII i XVIII wieku, a rzeźba - jest datowana na 1885 rok.
✮ ✮ ✮
Willa Mazowsze (dawnej Pod Jesionem), Aleja Lipowa 21 - drewniana willa uzdrowiskowa zbudowana około 1863 roku w stylu szwajcarskim. Jest wykonana w całości z drewna modrzewiowego, jest to jeden z najcennieszych zabytków architektury drewnianej w Nałęczowie.
✮ ✮ ✮
Willa Aurelia, Aleja Lipowa 17 - wybudowana została w stylu szwajcarskim przed rokiem 1897 przez notariusza Dominika Maślakiewicza. Nosiła także nazwę Julianówka, gdy właścicielem był Julian Jankowski. Jest gruntownie przebudowana przez kolejnych właścicieli i obecny jej wygląd jest bardzo współczesny. Od 2011 roku jest oddana do użytku przez aktualnego właściciela. Mieści się tu hotel i spa.
✮ ✮ ✮
Willa Raj, Aleja Lipowa 15 - wybudowana na początku XX wieku. Początkowo nazywała się Babin - mieszkał tu m.in. sędzia Klemens Osiecki z Babina. W latach 1950-1966 mieściło się tutaj Państwowe Liceum Technik Plastycznych a później internat męski tej szkoły. Obecnie znajduje się tu Ośrodek Odnowy Biologicznej.
✮ ✮ ✮
Willa Ustronie, Aleja Lipowa 11 - zbudowana w 1893 roku w stylu szwajcarskim i wtedy nazywała się Różą. Wybudował ją doktor Zawadzki z Warszawy.
✮ ✮ ✮
*Willa Oktawia, Aleja Armatnia Góra 12 - zbudowana w 1880 roku w stylu szwajcarskim dla doktora Konrada Chmielewskiego, dyrektora Zakładu Leczniczego, ojczyma Oktawii Rodkiewiczowej, późniejszej Żeromskiej. Pisarz poznał Oktawie będąc z wizytą u doktorostwa w okresie Świąt Bożego Narodzenia 1890 roku. Rodkiewiczowa była wówczas w żałobie po mężu, Henryku, sybiraku, administratorze uzdrowiska. Po śmierci doktora Chmielewskiego w willi urządzono pensjonat. W pokojach gościnnych zatrzymywali sie literaci, m.in. Zofia Nałkowska, Zenon Przesmycki, Jan Lemański, Adolf Nowaczyński, Ignacy Matuszewski, Jan i Mieczysław Karłowiczowie, aktorka Wanda Malinowska-Osterwina, żona Juliusza Osterwy. W latch 1905-1908 Żeromscy organizowali tu patriotyczne wieczornice, wykłady, kursy dokształcające oraz zajęcia da dzieci. Własność prywatna.
✮ ✮ ✮
*Willa Podgórze, Aleja Armatnia Góra 16 - zbudowana w stylu szwajcarskim przez ziemnianina z Litwy, Aleksandra Oskierko. Po śmierci jego żony willę odkupił Karol Benni, lekarz, społecznik, przyjaciel wielu artystów i pisarzy. To Benni nad półmiskiem raków w restauracji na warszawskiej Pradze, namówił cierpiącego na agorafobię Bolesława Prusa na kurację w Nałęczowie. W willi w latach 1882, 1883, 1884 roku mieszkał Henryk Sienkiewicz. Tutaj powstawały rozdziały powieści Ogniem i mieczem. Po raz ostatni noblista był w Nałęczowie w 1899 r. Jego kuzynka, pisarka romantyczna Deotyma (Jadwiga Łuszczewska), organizowała tu czwartki literackie, na których przypominano dzieje utraconej Ojczyzny. W spotkaniach brali udział literaci znani z salonów warszawskich: Antoni Odyniec - przyjaciel Adama Mickiewicza, Felicjan Faleński, Artur Oppman i in. Własność prywatna.
✮ ✮ ✮
*Willa Maria, ulica Kolejowa 4 - Zbudowana w stylu szwajcarskim. Na początku XX w. należała do zasłużonej dla Nałęczowa rodziny Malewskich. Gustaw i Bronisław Malewscy, razem z doktorem Wacławem Lasockim i Stanisławem Śliwińskim z pobliskiego Antopola, zainicjowali działalność Nałęczowskiego Towarzystwa Kredytowego (1903 rok), pierwszego w powiecie i guberni lubelskiej. Bronisław Malewski był współtwórcą Muzeum Ziemi Lubelskiej w Nałęczowie oraz inicjatorem budowy, w 1904 roku, Tanich Kąpieli im. Bolesława Prusa. Córką Bronisława i Jadwigi Malewskich była pisarka Hanna Malewska, autorka powieści Przemija postać świat", Kamienie wołać będą oraz powieści autobiograficznej Apokryf własnej rodziny. Własność prywatna.
* cytaty za publikacją Lokalnej Organizacji Turystycznej „Kraina Lessowych Wąwozów” w Nałęczowie: Nałęczowski Szlak Literacki
kraina.org.pl
Nałęczów24.pl
Nałęczów.pl
zabytek.pl
Ośrodek „Brama Grodzka ‐ Teatr NN”