Park Izabeli Czartoryskiej w Puławach i pierwsze polskie muzeum narodowe

Początki zespołu pałacowo-parkowego w Puławach sięgają XVII wieku, kiedy ówczesny właściciel Stanisław Herakliusz Lubomirski na nadwiślańskiej skarpie wybudował swoją posiadłość.

Obecny park w stylu angielskim powstał w XIX wieku w wyniku działaności Izabeli Czartoryskiej. Dzięki Izabeli park stał się pięknym romantycznym parkiem krajobrazowym w którym powstało wiele budowli, mostków, grot, ścieżek spacerowych...

Wyjątkowym pomysłem księżnej Izabeli było założenie w Puławach pierwszych w Polsce muzeów pamiątek historycznych, w specjalnie wzniesionych na ten cel budynkach: klasycznej Świątyni Sybilli i romantycznym Domu Gotyckim; obie budowle zaprojektowane przez Chrystiana Piotra Aigner.

Dom Gotycki – niewielki neogotycki budynek wchodzący w skład zespołu pałacowo-parkowego przy pałacu Czartoryskich powstał w latach 1801-1809 według projektu Chrystiana Piotra Aigner. Wybudowany niedaleko Świątynii Sybili jako dodatkowe miejsce do gromadzenia zbiorów narodowych, a także jako miejsce na kolekcję sztuki światowej.

W Domku Gotyckim kolekcje sztuki narodowej jak i światowej gromadzone były nie tylko wewnątrz budynku - eksponowano je również na ścianach zewnętrznych tego budynku wmurowując w nie historyczne zabytki kamienne (część z nich jest zachowana do dzisiaj).

Tak eksponowane zabytki kamienne na ścianach Domku Gotyckiego uważa się za pierwsze polskie lapidarium (zbiór fragmentów architektonicznych wkomponowanych w budynek. Mogą to być posagi, kolumny, gzymsy, płaskorzeźby, sarkofagi. Zbiory takie często są eksponowane na zewnętrznych dziedzińcach muzeów.)

Dom Gotycki widziany od strony pałacu

Dom Gotycki widziany od strony od strony Świątyni Sybilii

Między Domem Gotyckim a Świątynią Sybilli znajduje się rzeźba Tankred i Klorynda, kopia włoskiej rzeźby. Oryginał wykonany był z białego marmuru karraryjskiego przez Francesco Lazzaroni na zamówienie króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. W 1791 roku rzeźba ta została umieszczona w Parku Łazienkowskim w Warszawie. Spadkobierca króla, książe Józef Poniatowski, w 1806 roku sprzedał ją ks. B. Jabłonowskiemu, który z kolei podarował ją księstwu Czartoryskim, najprawdopodobniej na imieniny księżnej Izabeli. Rzeźba została przewieziona i ustawiona w ciągu jednej nocy przed oknami pałacu.

Tankred i Klorynda to tragiczni bohaterowie szesnastowiecznego poematu Torquato Tasso zatytułowanego "Jerozolima wyzwolona".

Rzeźba przedstawia scenę, kiedy Tankred poznaje w ranionej przez siebie Saracence ukochaną Kloryndę. Potwierdza to napis na cokole: Giniesz piękna Kloryndo od miłosnej dłoni, a twój Tankred nad własnym zwycięstwe, łzy roni".

Oryginalna rzeźba od lat znajduje się w zamkniętej Altanie Chińskiej, co chroni ją przed negatywnym wpływem warunków atmosferycznych i, być może, przed wandalami.

Na malowniczej wysokiej skarpie nad Wisłą wzniesiona została w latach 1798-1801 Świątynia Sybilli; budowla była wykonana z cegły, piaskowca i marmuru. Wybudowana została według projektu Chrystiana Piotra Aigner na wzór świątyni Westy w Tivoli koło Rzymu.
Świątynia Sybilli była jednym z głównych akcentów kompozycyjnych zespołu pałacowo-parkowego w Pulawach.

W Świątynii Sybili księżna Izabela Czartoryska gromadziła pamiątki rodzinne Czartoryskich, Sieniawskich i Lubomirskich, a także pamiątki po wielkich Polakach: królach, wodzach, poetach, uczonych...i Izabela stworzyła tutaj prawdziwie patriotyczne miejsce. W czasie po rozbiorach pamiątki te miały przypominać przeszłość narodową Polski.

"Ojczyzno, nie mogłam Cię obronić,

niechaj Cię przynajmniej uwiecznię"

Izabela Czartoryska

Nad wejściem do Świątynii Sybilli Izabela umieściła sentencję: PRZESZŁOŚĆ PRZYSZŁOŚCI”. Było to pierwsze polskie muzeum narodowe.

Po obu stronach schodów prowadzących do górnej sali znajdują się rzeźby dwóch lwów - był to podarunek cara Rosji Alaksandra I, w czasie gdy odwiedził Puławy.

Pałac Marynki - nazwa wzniesionego w 1794 roku pałacu pochodzi od imienia Marii Anny księżnej Wirtemberskiej, córki Adama Kazimierza i Izabelli Czartoryskich. Rezydencja stanowić miała posag Marii wychodzącej za mąż za Ludwika księcia von Württemberg. Zawarte w 1784 roku małżeństwo rozpadło się zanim ukończono budowę puławskiego pałacu. Przyczyną rozwodu była haniebna postawa Ludwika podczas wojny 1792 roku, który wspópracował z zaborcami.

Księżna Maria na fryzie budynku umeściła cytat z Horacego"ze wszystkich zakątków ziemi ten najbardziej się do mnie uśmiecha”

Po upadku powstania kościuszkowskiej, które było bardzo wspierane przez Czartoryskich, pałac Marynki (podobnie jak cała posiadłość Czartoryskich) były zniszczone przez wojska rosyjskie.

Widok Świątyni Sybilli od scieżki spacerowej wzdłuż Wisły.

Widok Pałacu Czartoryskich od ścieżki spacerowej wzdłuż Wisły.

Altana Chińska, również nazywana Domkiem Chińskim, powstała w 1760 roku i jest nieczęsto spotykanym przykładem architektury ogrodowej w stylu chińskim. Ten niewielki budynek znajduje się w dolnej części parku niedaleko Pałacu Czartoryskich. Altana ta była miejscem spotkań towarzyskich.

Dziś we wnętrzu Altany znajduje się oryginał rzeźby Tankred i Klorynda.

Schody Angielskie (Pasaż Angielski) znajdują się na terenie parku pałacowego w Puławach. Łączą park górny z parkiem dolnym i zostały wybudowane na przełomie XVIII–XIX wieku. Jest to przejście otoczone ceglanym murem z łukowatym arkadami.